„Wesołe” życie staruszka.
Jakiś czas temu media podały informację o 85-letniej mieszkance Zielonej Góry, która na drodze ekspresowej jechała pod prąd i wyłącznie dzięki reakcji kierowcy z naprzeciwka, nie doprowadziła do wypadku drogowego. Policjanci zatrzymali staruszce prawo jazdy, złożyli wniosek o ukaranie oraz skierowali na badania, które mają potwierdzić jej zdolność do prowadzenia pojazdów mechanicznych.
Problem bezpieczeństwa osób starszych zajmuje policję nie od dziś. Seniorów ostrzega się nie tylko przed oszustami, ale i edukuje w zakresie bezpieczeństwa drogowego. Nie bez przyczyny, bo jak czytamy w policyjnych statystykach z 2006 roku, seniorzy stanowią drugą, najliczniejszą grupę ofiar, jak i sprawców wypadków drogowych. Być może w przyszłości sprawdzanie funkcji poznawczych, wśród kierowców po 60 roku życia, będzie obligatoryjne. W świetle badań nad procesami pamięciowymi u osób starszych wydaje się być to zasadnym postulatem.
Co na to nauka?
Starzenie się związane jest ze zmniejszoną pojemnością pamięci operacyjnej (Treder-Rochna i Biechowska, 2016). W jesieni życia pogarszają się funkcje poznawcze i kontrola uwagi. Zapamiętywanie u osób starszych jest szczególnie trudne w przypadku zadań wymagających podzielności uwagi i elastyczności poznawczej, co związane jest z osłabionymi procesami przetwarzania informacji. System wykonawczy pamięci operacyjnej lokalizowany jest w okolicach przedczołowych mózgu. Obszar ten należy do najmłodszych struktur mózgu i najszybciej ulega degeneracji (Treder-Rochna i Biechowska, 2016).
Przykładem pracy naukowej, do której można się w tym miejscu odwołać jest, badanie Natalii Treder-Rochna i Darii Biechowskiej, dotyczące funkcjonowania pamięci operacyjnej u osób, które ukończyły 65 rok życia. W eksperymencie wzięły udział 72 osoby, które podzielono na 2 grupy, grupę badaną (35 osoby) i grupę kontrolną (37 osób w wieku między 40 a 55 lat).
Właściwe badanie zostało poprzedzone wywiadem klinicznym, a do udziału w nim zaproszono osoby dobrze funkcjonujące społecznie i bez dolegliwości zdrowotnych mogących mieć wpływ na późniejsze wyniki.
Badano dynamikę przetwarzania informacji: pojemności pamięci operacyjnej i zjawiska procesualne, wykorzystując podtesty: Przetwarzania Cyfr Wprost ze Skali Inteligencji Wechslera dla Dorosłych WAIS – R (PL), Przetwarzania Cyfr Wspak ze Skali Inteligencji Wechslera dla Dorosłych WAIS – R (PL) (Brzeziński, Gaul, Hornowska, Machowski i Zakrzewska, 1996) oraz Test Łączenia Punktów z Testów Halsteada – Reitana (Kądzielawa, 1990).
Mózg na emeryturze.
Wyniki badań osób starszych znacząco różniły się od wyników grupy kontrolnej. Liczba powtórzonych cyfr przez osoby starsze była istotnie mniejsza niż osób z grupy kontrolnej. Uzyskane dane pozwoliły wnioskować o krótszym czasie przechowywania informacji w pamięci, co świadczy o mniejszych możliwościach pamięci operacyjnej w grupie osób 65+. Liczba powtórzonych cyfr przez osoby starsze była istotnie mniejsza niż osób z grupy kontrolnej (Treder-Rochna i Biechowska, 2016). Okazało się również, że osoby starsze wykonywały testy dłużej niż pozostali badani.
Badani po 65 roku życia wykazali się zarówno mniejszą koncentracją w stosunku do grupy kontrolnej, jak i obniżoną przerzutnością uwagi, co wiąże się ze zmniejszoną elastycznością poznawczą. Analiza błędów popełnianych przez badanych (błędów pierwszeństwa, błędów świeżości, błędów popełnianych w środku szeregu) z grupy 65+ wykazała, że pomyłki te są związane z niedostatecznym działaniem efektu świeżości. Badaczki zwróciły uwagę na nieskuteczne strategie zapamiętywania osób po 65 roku życia. Osoby starsze, chcąc zapamiętać materiał, cicho go powtarzały, przez co nie zwracały uwagi na kolejne cyfry. Taki efekt zastosowanej strategii zapamiętywania, może świadczyć o syndromie selektywnego deficytu pamięci krótkotrwałej werbalnej (Treder-Rochna i Biechowska, 2016).
Przytoczone wyniki badania wskazują na wpływ wieku na funkcjonowanie pamięci operacyjnej. Starzejące się osoby, z wiekiem doświadczają coraz więcej trudności z przetwarzaniem informacji: obniża się tempo myślenia, narastają problemy z koncentracją i przerzutnością uwagi. Badane osoby, miały problem z szybkim dostępem do zasobów pamięci i widocznie osłabioną kontrolę poznawczą. Obniżona pojemność pamięci operacyjnej, przejawia się dłuższym czasem reakcji w zadaniach, które są złożone i wymagają przerzutności uwagi. Tempo automatycznego przetwarzania informacji u tych osób było szybsze niż w przypadku sytuacji, w której przetwarzanie informacji było seryjne i dana osoba kontrolowała proces myślowy np. podczas zmiany przekonań, podejmowania decyzji.
Co na to mózg?
Tymczasem, starzejący się mózg, potrafi z wiekiem stracić ok. 10% swojej masy. Zmiany degeneracyjne w tym złożonym procesie zachodzą najszybciej w płatach czołowych – najmłodszych strukturach, które są odpowiedzialne za funkcje wykonawcze mózgu. Obniżona aktywność okolic grzbietowo-bocznych kory przedczołowej oraz kory zakrętu obręczy związana jest z procesami starzenia się. Problemem dla osób starszych jest trwałe zapamiętywanie oraz trudność z podzielnością uwagi. Należy również zwrócić uwagę na ujawniające się z wiekiem zmiany w procesie hamowania i pobudzenia. (Jodzio, 2008).
Jeszcze do niedawna wizja utraty sprawnych połączeń synaptycznych była nieuchronna. Dzisiaj wiemy, że w związku z neuroplastycznością, możemy mieć znaczący wpływ na przebieg procesu starzenia się mózgu. Stosowaniu strategii zwiększających liczbę i poprawiające jakość połączeń synaptycznych ma wpływ na funkcjonowanie poznawcze osób w jesieni życia. Warto zwrócić uwagę na to, że mimo iż plastyczność mózgu jest największa w pierwszych latach życia, to nie tracimy jej z wiekiem. Seniorzy również mogą poprawiać swoje zdolności poznawcze np. przez uprawianie sportu, suplementację, właściwe nawodnienie organizmu, aktywność intelektualną i społeczną. Optymalizacja procesów fizjologicznych w sposób niefarmakologiczny możliwa jest min. przez zwrócenie uwagi na odżywianie sprzyjające funkcjom poznawczym, unikanie neurotoksyn, dbałość o rytmy dobowe, aktywność fizyczna, medytacja, zdobywanie wiedzy, czy uczenie się nowych umiejętności (Gunia, 2015).
Obniżająca się wraz z wiekiem sprawność pamięci operacyjnej, jest procesem naturalnym, wpisanym w ludzką kondycję. Uważne przyglądanie się zmianom w funkcjonowaniu poznawczym człowieka może przynieść korzyści zarówno w wymiarze jednostkowym, jak i społecznym. Dbanie o mózg, wpływa korzystnie na profilaktykę chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Parkinsona, czy choroba Alzheimera, daje też możliwość lepszego funkcjonowania i wykorzystania szeroko pojętych zasobów. Stosowanie strategii wspierających i rozwijających sprawność połączeń synaptycznych, może mieć znaczący wpływ na jakość wieku senioralnego.
Bibliografia:
Biechowska D., Treder-Rochna N. (2016), Funkcjonowanie pamięci operacyjnej w jesieni życia. Studia Psychologiczne t. 54(2016) z. 1, s. 48-54
Jodzio K. (2008), Neuropsychologiczne badania funkcji wykonawczych u schyłku życia. Psychologia rozwojowa, 2008 tom13, nr 1 s.13-14
Gunia A. (2015), Przegląd metod niefarmakologicznego wzmocnienia poznawczego. (Publikacja pokonferencyjna 10. Poznańskie Forum Kognitywistyczne)
Wójcik K. (2009), Neurobiologia rozwojowa i inwolucyjna plastyczności mózgu. Neurokognitywistyka w patologii i zdrowiu 2009 – 2011 Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie s. 167 – 170