Cyberprzestrzeń w kontekście uzależnień behawioralnych.

Cyberprzestrzeń a profilaktyka

Cyberprzestrzeń jest jednym z obszarów zainteresowań profilaktyki uzależnień behawioralnych. Z uwagi na powszechny dostęp do internetu oraz coraz młodszych jego użytkowników, edukacja i profilaktyka z zakresu bezpieczniejszego poruszania się w rzeczywistości wirtualnej, wydaje się być w pełni uzasadniona. Wskazane jest podjęcie takich oddziaływań prewencyjnych, które wyposażą dorastające dziecko w rzetelną wiedzę z zakresu możliwości i zagrożeń związanych z korzystaniem z internetu, wzmocnią jego kompetencje i zasoby oraz dadzą możliwość wzmacniania zasobów, przy udziale rodziny, nauczycieli oraz rówieśników.

Postępująca cyfryzacja kształtuje rzeczywistość, znacząco wpływając na jej jakość, w pozytywnym, jak i negatywnym aspekcie. Taka obserwacja wymaga podjęcia adekwatnych działań zmierzających do podniesienia świadomości młodych użytkowników internetu, przez stworzenia działań profilaktycznych opartych o wiedzę z zakresu czynników ryzyka i czynników chroniących, których założenia wpisują się w teorie o sprawdzonej skuteczności.

Badania

„Ponieważ wiele dzieci zgłasza negatywne doświadczenia z Internetem, a jednocześnie wiele z nich reaguje na te doświadczenia zagrożenia bez silnych emocji czy innych konsekwencji szkodliwych dla rozwoju oraz wiele dzieci nie zgłasza napotkania żadnego z zagrożeń, przyszła polityka dotycząca bezpieczeństwa online powinna kierować środki i pomoc tam, gdzie najbardziej potrzebnedo najmłodszych dzieci korzystających z Internetu, żeby jak najwcześniej wyposażyć je w odpowiednie instrumenty radzenia sobie z napotkanymi zagrożeniami.” *

Aktualne badania dotyczące cyberprzestrzeni zmuszają do wczesnoszkolnych interwencji. „Największą grupę ryzyka stanowią dzieci i młodzież. To oni znajdując się w tym pędzącym w zawrotnym tempie świecie, szukają dla siebie miejsca. Często właśnie telewizja, komputer Jak podaje portal www.uzaleznieniabehawioralne.pl, 9% dzieci do 6 roku życia, 34% 6-7 rokiem życia, 51% 8-9 rokiem życia, 68%  w wieku 10-11 lat korzystało z internetu (Raport Komisji Europejskiej). W badaniach EU Kids Online II z 2011 czytamy że, „średni wiek inicjacji internetowej: między 7 a 11 rokiem życia, w Polsce 9 lat. 33% dzieci w wieku 9-10 lat korzysta z internetu codziennie.”,  dzieci najczęściej korzystają z komputera w szkole i w domu.  Inne badania (AVG z 2011 przeprowadzone wśród 2200 matek dzieci poniżej 5 lat) wskazują na wzrost kompetencji dzieci w zakresie obsługi komputera, telefonu, internetu, na rzecz deficytów w innych obszarach funkcjonowania: ”Z analizy materiału badawczego wynika, iż więcej dzieci korzysta z internetu i potrafi obsługiwać telefony komórkowe niż jeździć na rowerze. Aż 75% dzieci bez problemu posługuje się myszką od komputera, a jedynie 9% potrafi zawiązać sznurowadła.” Z drugiej strony tak małe dzieci, ale też i starsze biorące udział w badaniach EU Kids Online w większości nie posiadają kompetencji do bezpiecznego poruszania się po świecie wirtualnym. „Potrzebna im jest więc pomoc bardziej doświadczonych rówieśników lub osób starszych. Te dzieci są najbardziej narażone na ryzyko rozmaitych zagrożeń w Internecie – mają poczucie, że mogą się w nim swobodnie poruszać, ale nie posiadają instrumentów gwarantujących im bezpieczeństwo w Internecie.”** Warto również zwrócić uwagę na dane z raportu CEBOS „Młodzież 2013”, w którym czytamy, że czas jaki respondenci poświęcają na korzystanie z „sieci”, to odpowiednio dla 20% godzina dziennie, 28% dwie godziny, 22% trzy godziny, 21%  do czterech godzin. Z tych samych badań dowiadujemy się również, że uczniowie o słabszych wynikach w nauce spędzają więcej czasu online niż uczniowie z najlepszymi ocenami i , że około połowa ankietowanych w związku z korzystaniem z internetu, ponosi straty w obszarze nauki, rytmów dobowych i funkcjonowania w rodzinie.

W badaniach: „ Monitorowanie zachowań ryzykownych i problemów zdrowia psychicznego młodzieży. Badania mokotowskie 2012.”, gdzie monitorowano korzystanie z komputera i przebywanie w cyberprzestrzeni, uwagę zwraca większe zaangażowanie dziewcząt w dysfunkcyjne korzystanie z internetu (utrata kontroli nad czasem spędzanym w internecie, korzystanie z internetu w celu poradzenia sobie z trudnymi emocjami, szkody społeczne i osobiste w wyniku przebywania w sieci), przy czym dysfunkcyjni użytkownicy stanowią 1/3 badanej grupy 15 latków.  Wydźwięk raportu z badań jest optymistyczny i zwraca uwagę na konieczność obserwacji używania przez młodzież nowych mediów. Zwłaszcza, że zachowania ryzykowne u 1/3 badanych mogą stanowić potencjał do pogłębiania się dysfunkcji w obszarze cyberprzestrzeni (narażenie na slapping, cyberprzemoc, cyberstalking, uzależnienie). Taka diagnoza wymaga odpowiednio wczesnej interwencji profilaktycznej, zarówno w domu, jak i szkole.

*Kirwil, L. (2011). Polskie dzieci w Internecie. Zagrożenia i bezpieczeństwo część 2. Częściowy raport z badań EU Kids Online II przeprowadzonych wśród dzieci w wieku 9-16 lat i ich rodziców. Warszawa: SWPSEU Kids OnlinePL

** ibidem